Είναι ο ΣΥΡΙΖΑ έτοιμος να κυβερνήσει;

«Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι έτοιμος να κυβερνήσει», είπε ο Παναγιώτης Λαφαζάνης και προκάλεσε αμηχανία στη Κουμουνδούρου αλλά και την οργή κάποιων υποστηρικτών του ΣΥΡΙΖΑ· άλλων γιατί θεωρούν ότι κάνει λάθος, κι άλλων γιατί πιστεύουν ότι έχει δίκιο μεν, αλλά καλύτερα να κρατά το στόμα του κλειστό.

Δεν θα πάρω θέση στο σημείο αυτό - ίσως αργότερα. Στόχος μου είναι να αποδείξω ότι ο Λαφαζάνης απάντησε ανόητα, όχι γιατί έδωσε αρνητική απάντηση (πιθανότατα έχει δίκιο), αλλά γιατί δέχθηκε καταρχήν ν' απαντήσει.

Το ερώτημα λοιπόν, είναι αν ο ΣΥΡΙΖΑ είναι έτοιμος να κυβερνήσει. Αφορά δηλαδή τη «κυβερνησιμότητα», μια έννοια που εφηύραν οι εταιρείες δημοσκοπήσεων και που προσωπικά αδυνατώ να κατανοήσω τη σημασία της. Φαίνεται βέβαια απλό: ή είσαι έτοιμος να κυβερνήσεις ή όχι· ή έχεις ένα ρεαλιστικό πρόγραμμα διακυβέρνησης ή όχι. Ισχυρίζομαι ότι η απλότητα του ερωτήματος, είναι στην πραγματικότητα απλοϊκότητα και μάλιστα ιδιαίτερα αφελής - αν όχι κι επικίνδυνη.

Να δώσω μερικά παραδείγματα:

• Κανείς ποτέ δεν είναι έτοιμος για να γίνει γονιός - ρωτήστε όποιον έμπειρο γονιό θέλετε.
• Κανείς ποτέ δεν είναι έτοιμος για παντρευτεί - ρωτήστε όποια ή όποιον έμπειρο σύζυγο θέλετε.
• Κανείς ποτέ δεν είναι έτοιμος για να γίνει προϊστάμενος, δάσκαλος κι ο,τιδήποτε τέλος πάντων έχει σχέση με τις ανθρώπινες σχέσεις.

Και το γενικό ερώτημα «είναι ο x έτοιμος για y» είναι άκυρο καθεαυτό. Μόνον η θρησκεία ισχυρίζεται ότι επιλύει κι αυτό το πρόβλημα, με την «προετοιμασία του πιστού» αλλά, για την ...άλλη ζωή.

Κάποιος βέβαια, μπορεί να επισημάνει ότι αν γίνεις κακός γονιός, θα την πληρώσει η οικογένειά σου, ίσως και κάποιοι λίγοι ακόμα, ενώ αν γίνεις κακός κυβερνήτης, θα την πληρώσει μια χώρα ολόκληρη. Λάθος. Μπορώ ν' απαντήσω αναλυτικά, ή να σας καλέσω να σκεφτείτε λίγο παραπέρα από αυτό τον ισχυρισμό, απαντώντας απλώς: «Γιωργάκης Παπανδρέου».

Το πρόβλημα που έχουμε μπροστά μας, λέγεται περιπλοκότητα. Σε ό,τι αφορά στο θέμα μας, μπορεί να οριστεί ως η αδυναμία να προβλεφθεί η επόμενη κατάσταση πραγμάτων, από την παρατήρηση της παρούσας κατάστασης.
Ποιο είναι το κίνητρο κάθε δράσης; Χωρίς αμφιβολία, αυτό που μας παρακινεί είναι η αλλαγή στη παρούσα κατάσταση πραγμάτων: αναλαμβάνουμε δράση για να αλλάξουμε αυτό που δεν μας αρέσει ή αυτό που θεωρούμε ότι θα οδηγήσει σε μια κατάσταση ανεπιθύμητη, κλπ. Με δυο λόγια, ο λόγος της δράσης, τοποθετείται στο μέλλον· περιπλοκότητα τότε, σημαίνει επίσης, η αδυναμία να προβλέψουμε ασφαλώς (πέραν πάσης αμφιβολίας) τα αποτελέσματα των ενεργειών μας. Κι έτσι, ξεδιπλώνονται οι περίφημες στοχαστικές διεργασίες.

Αν και το θέμα των στοχαστικών διεργασιών αποτελεί ένα ιδιαίτερα δύστροπο κεφάλαιο της θεωρίας των πιθανοτήτων, μπορούμε νομίζω να το περιγράψουμε απλά:

• Κάθε στιγμή, βλέπουμε μπροστά μας ένα σύνολο ενδεχόμενων ενεργειών, από τις οποίες επιλέγουμε μια (ακόμα κι αν επιλέξουμε ένα συνδυασμό αυτών, μπορούμε να θεωρήσουμε τον συνδυασμό σαν μια, σύνθετη επιλογή). 
• Μόλις ενεργήσουμε, το περιβάλλον μας αλλάζει (εξαιτίας της επιλογής μας). Τότε, επιλέγουμε την επόμενη ενέργεια κ.ο.κ.

Θα είμασταν έτσι βεβαίως έρμαια της τύχης, αν δεν υπήρχε ο αποφασιστικός παράγοντας που καθοδηγεί τις επιλογές μας: οι προσδοκίες μας. Δεν επιλέγουμε τυχαία, αλλά με βάση τις προσδοκίες μας. Εδώ, ολοκληρώνεται η απλή αυτή παρουσίαση της θεωρίας των στοχαστικών διεργασιών.

Φυσικά, γνωρίζουμε ότι στη περίπτωση των ανθρώπων αλλά και των κοινωνικών συστημάτων, οι προσδοκίες μας αλλάζουν. Οπότε, το ερώτημα αλλάζει μορφή: με ποιο τρόπο αλλάζουμε το σχεδιασμό μας; Με ποιο δηλαδή τρόπο αλλάζουμε τα κριτήρια επιλογής δράσης; Την απάντηση τη δίνει και πάλι η εμπειρία μας: με βάση τις αρχές μας.

Μπορούμε δηλαδή να θεωρήσουμε ότι υπάρχει ένα πλαίσιο πολύ βασικών αρχών, σχετικά ανελαστικό και δύσκαμπτο, ένας βασικός σκελετός που διαφοροποιεί το κάθε αυτοαναφορικό σύστημα από το περιβάλλον του. Οι αλλαγές σε εκείνο το επίπεδο της δομής είναι δύσκολες, αργές και συχνά επικίνδυνες. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε: θεμελιώδη πυρήνα της ταυτότητας του συστήματος.

Στο γενικό ερώτημα λοιπόν «είναι ο x έτοιμος για y», η απάντηση μπορεί - πάντα αυστηρά πιθανοτικά - να δοθεί με βάση τις αρχές που ο x έχει υιοθετήσει.

• Ένα ζευγάρι που θέτει σαν προτεραιότητα μια ισορροπημένη σχέση ανάμεσα στις επιθυμίες του ως ζευγάρι και στις ανάγκες μιας νέας ζωής, φαίνεται πιθανότερο να αποτελέσει μια δυάδα καλών γονιών, παρά κάποιο άλλο.
• Κάποιος/-α που αντιλαμβάνεται ότι ο γάμος είναι μια συνεχής προσπάθεια σύνθεσης αλλά και ταυτόχρονης συντήρησης της διαφοροποίησης, είναι πιθανότερο ν' αποτελέσει καλό/-ή σύζυγο, σε σχέση με κάποιον άλλο/-η.

Το ερώτημα λοιπόν σε σχέση με τον ΣΥΡΙΖΑ - και όποιο άλλο πολιτικό κόμμα -  δεν είναι αν «είναι έτοιμος να κυβερνήσει»· αλλά, αν κληθεί να κυβερνήσει, με βάση ποιες αρχές θα προσπαθήσει να το κάνει. Ένα τέτοιο ερώτημα, δεν αφορά τη «κυβερνησιμότητα», αλλά το αν οι προσδοκίες της Ελληνικής κοινωνίας, εναρμονίζονται με τις βασικές αρχές του ΣΥΡΙΖΑ (κι όχι ανάποδα φυσικά).
Τότε βέβαια, πρέπει κάποιος να ρωτήσει «ποιες είναι οι βασικές αρχές πίσω από την ύπαρξη του ΣΥΡΙΖΑ». Ποιος είναι δηλαδή ο λόγος ύπαρξής του.
Ένα τέτοιο ερώτημα, μόνο από τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να απαντηθεί. Κι η απάντηση πρέπει να είναι σαφής, λιτή και καθαρή. Και βεβαίως πειστική, γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να είναι τυπικά αρμόδιος να το απαντήσει, αλλά και το περιβάλλον του ΣΥΡΙΖΑ δίνει τη δική του σχετική απάντηση.

Αυτό νομίζω είναι το καθήκον του συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ: να διατυπώσει ένα τέτοιο γενικό πλαίσιο αρχών κι όχι ένα κυβερνητικό πρόγραμμα ...100 ημερών, 4 ετών κι άλλα τέτοια γραφικά που ουδέποτε δικαιώθηκαν από την εμπειρία.

Το ερώτημα δηλαδή δεν είναι αν ο ΣΥΡΙΖΑ έχει λύσεις (όπως επίμονα ρωτούν ανόητοι ένθεν κι ένθεν), αλλά αν έχει έναν εσωτερικό μηχανισμό διαμόρφωσης λύσεων ανάλογα με τη περίσταση, ενταγμένο σε ένα γενικό πλαίσιο αρχών.

Αν λοιπόν ο Λαφαζάνης εννοούσε ότι - αυτή τη στιγμή - μάλλον δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, θα συμφωνήσω μαζί του· και βέβαια, πρέπει να ξεκινήσει και να ολοκληρωθεί σύντομα:

• Η διαδικασία σχηματισμού ενός τέτοιου πλαισίου.
• Η διεργασία συνεχούς αναμόρφωσης (ανασυγκρότησης) του πλαισίου αυτού.

Κλείνοντας δε, θέλω να επισημάνω ένα ακόμα σημείο που θεωρώ σημαντικό: δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία το τι θα κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ, όσο το τι ΔΕΝ θα κάνει. Κι αυτό βέβαια, δεν αποτελεί κάποια καινοτόμο τοποθέτηση: είναι παλιά η διαπίστωση ότι, τα συστήματα αυτοπροσδιορίζονται όχι τόσο ως θέσεις, αλλά - κυρίως - ως αρνήσεις. Ξεκινώντας από το «εγώ», που προσδιορίζεται ως «όχι - άλλο» και φτάνοντας μέχρι το «εμείς», τα κοινωνικά συστήματα αναπροσδιορίζονται συνεχώς απέναντι στο περιβάλλον τους, ως διαφοροποιήσεις από αυτό.

Και για να το πούμε απλά: μια δέσμευση του ΣΥΡΙΖΑ σχετικά με το τι ΔΕΝ θα κάνει (δηλ. ποιες είναι οι «κόκκινες γραμμές» του), νομίζω ότι θα ακουστεί πολύ πειστικότερη από το «τι ακριβώς θα κάνει». Παράλληλα, θα του επιτρέψει να διατηρεί μια ευελιξία τακτικής, όπως ακριβώς απαιτείται σ' αυτό τον κυκεώνα που έχει δημιουργηθεί στο παγκόσμιο περιβάλλον.

Το πρώτο ερώτημα (κι ίσως το μοναδικό) που απαιτείται να απαντηθεί σαφώς, είναι:

Τι ΔΕΝ πρόκειται να κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ, στην προσπάθειά του να κρατηθεί η Ελλάδα στο ευρώ;

Υ. Γ.: Απαντήσεις του τύπου «η χώρα στο ευρώ με την κοινωνία όρθια» (ΔΗΜΑΡ), ελπίζω να είναι φανερό ότι δεν περνάνε πλέον....