Το σοκ πέρασε· τώρα αρχίζει η συνέχεια...
Στην απαρχές της ελληνικής κρίσης, διάβασα με ενδιαφέρον το βιβλίο της Naomi Klein «Το δόγμα του σοκ». Ομολογώ ότι ήταν κάπως ανατριχιαστικό να διαβάζω τις ίδιες εκφράσεις που χρησιμοποιούσαν ο Γιωργάκης Παπανδρέου κι η κουστωδία του στην περίπτωση της Ελλάδας.
Ωστόσο, το βιβλίο της Klein, καταγράφει βασικά τη φαινομενολογία της νεοφιλελεύθερης επίθεσης σε μια χώρα, ενώ μπλέκει κάπως αυθαίρετα, ψυχολογικούς με κοινωνικούς μηχανισμούς. Αυτό βέβαια, δεν μειώνει καθόλου την αξία του βιβλίου.
Αυτό όμως που έχει μεγάλη σημασία στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι ο χρόνος. Η έννοια του σοκ, αποκτά υπόσταση μόνον αν το σύστημα - στόχος δεν έχει χρόνο να προσαρμοστεί ανάλογα. Αν το σοκ - ο ίδιος τύπος σοκ - επαναλαμβάνεται, απλώς παύει να είναι σοκ.
Δεν είναι πλέον πληροφορία, γίνεται μια εκ των προτέρων δεδομένη κατάσταση, κάτι το γνωστό. Τι σημασία έχει αυτό στη περίπτωσή μας; Όλη τη σημασία του κόσμου - τα πάντα κυριολεκτικά!
Ας δούμε τι σημαίνει λοιπόν...
Στην Ελλάδα που γνωρίσαμε, το «κράτος πρόνοιας» ήταν πάντα μια ελαττωματική δομή· οι υπηρεσίες που υποθετικά παρείχε, ήταν ελλιπείς, πρόχειρες και προβληματικές. Και, επειδή έτσι ήταν πάντα το Ελληνικό κράτος, το κοινωνικό σύστημα είχε αναπτύξει τις δικές του λύσεις: ένα σύστημα παραπαιδείας - δεκανίκι στο ανάπηρο κρατικό σύστημα Παιδείας. Ένα σύστημα παρα-υγείας, συμπληρωματικό στο λειψό σύστημα Υγείας, με φακελάκια και ιδιωτικές παρεμβάσεις. Ένα σύστημα παρα-πρόνοιας, με την αγορά ακινήτων πχ να λειτουργεί σαν συνταξιοδοτικό («για τα γεράματα») αλλά και σαν εφαλτήριο για τα νέα ζευγάρια πχ.
Γενικά δηλαδή, ένα παρα-κράτος (όχι με την πολιτική έννοια του όρου)· το οποίο βεβαίως χρειαζόταν χρηματοδότηση, κι έτσι αναπτύχθηκε ακόμα περισσότερο η παρα-οικονομία.
Η αρχική δηλαδή αδυναμία του κρατικού μηχανισμού να εκπληρώσει το ρόλο του, κάτι που ανάγεται ίσως στις απαρχές του νεοελληνικού κράτους, είχε ένα σύνθετο αποτέλεσμα:
Το Ελληνικό κράτος, από αδιάφορο και περιφρονητικό προς τους πολίτες του, γίνεται τώρα συστηματικός και σκληρός διώκτης τους. Η λέξη-κλειδί εδώ είναι το συστηματικός: είναι ακριβώς το σημείο αυτό που σηματοδοτεί το τέλος της περιόδου του σοκ και την απαρχή της ανάδυσης κατάλληλων δομών. Η αβεβαιότητα γίνεται βέβαιη - η κοινωνία θεωρεί πλέον το Κράτος απρόβλεπτο και κτηνώδες, επιβεβαιώνει εμπειρικά την άποψη αυτή, οπότε αναγκάζεται να προσαρμοστεί ανάλογα.
Η «καλή» όψη αυτής της εξέλιξης είναι οι εθελοντικές δομές που ξεπηδάνε εδώ κι εκεί , για να προσφέρουν κάποια ανακούφιση στα θύματα του μνημονίου. Η «κακή» όψη, αφορά πχ. την επέκταση της οργανωμένης φοροδιαφυγής που εμφανίζεται πλέον σε όλα τα επίπεδα οικονομικών συναλλαγών, την ξενοφοβία κλπ.
Η ουσία βρίσκεται στο εξής: η κοινωνία, αντιδρώντας στη συστηματική επίθεση που δέχεται από το Ελληνικό κράτος, προχωρά στην προφανή και λογική επιλογή· οργανώνεται εναντίον του εχθρού.
Τίποτε παράδοξο δεν υπάρχει σ' αυτό· κάθε κοινωνικό σύστημα που αντιμετωπίζει παρατεταμένη διαταραχή από το περιβάλλον του, οργανώνει εντός του υποσυστήματα για να διαχειριστεί το πρόβλημα. Το ξαναλέω: οργανώνεται απέναντι στο πρόβλημα. Η εντροπία, δηλαδή η αβεβαιότητα, καταστρέφει τα συστήματα ή τα πιέζει να οργανωθούν. Κι αφού οι Έλληνες πολίτες δεν μπορούν να μεταναστεύσουν στο σύνολό τους, κι ούτε είναι δυνατό να κλείσουμε το μαγαζί «Ελλάδα», το σύστημα «Ελληνική κοινωνία» δεν έχει άλλη λύση από το να επιδιώξει την επιβίωσή του.
Όπως ήδη αναφέραμε, η Ελληνική κοινωνία έχει ήδη εμπειρία από κάτι τέτοιο - το μόνο που χρειάζεται είναι να την ενεργοποιήσει. Κι απ' ό,τι φαίνεται, αυτό συμβαίνει ήδη: το Κράτος αντιμετωπίζεται σαν δύναμη κατοχής. Φαντάζομαι ότι μια τέτοια αντίληψη, θα χαροποιούσε εξαιρετικά πολλούς νεοφιλελεύθερους, μια και θα τους έδινε τη δυνατότητα να προωθήσουν την ιδέα των ιδιωτικοποιήσεων παντού. Μόνο που, κάτι τέτοιο ουδέποτε λειτούργησε στην Ελλάδα (ούτε κι αλλού εδώ που τα λέμε) και δεν υπάρχει κάποιος λόγος να θεωρήσουμε ότι θα επιτύχει τώρα.
Οπότε δυστυχώς, αυτό που μας μένει στο τέλος, είναι η αυτοοργάνωση μιας κοινωνίας απέναντι στις κρατικές δομές. Ίσως να 'ναι καλό - δε μπορώ να πω αν δεν δω τι θ' αναδυθεί. Ο ναζισμός/φασισμός είναι μια πιθανή εκδοχή, μια μετατροπή του κράτους σε κράτος-πατέρα δηλαδή. Η άμεση δημοκρατία, δεν φαίνεται πιθανή αυτή την ώρα.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, κάθε πορεία της Ελλάδας προς τον νεωτερισμό έχει ανακοπεί. Εκτός κι αν, η κυβέρνηση αυτή πέσει, όχι μόνο ως κόμματα ή πρόσωπα, αλλά - κυρίως - ως αντίληψη.
Υ.Γ. Για το Ευρωπαϊκό όραμα, ας μη μιλήσω καλύτερα: στα τάρταρα.
Ωστόσο, το βιβλίο της Klein, καταγράφει βασικά τη φαινομενολογία της νεοφιλελεύθερης επίθεσης σε μια χώρα, ενώ μπλέκει κάπως αυθαίρετα, ψυχολογικούς με κοινωνικούς μηχανισμούς. Αυτό βέβαια, δεν μειώνει καθόλου την αξία του βιβλίου.
Αυτό όμως που έχει μεγάλη σημασία στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι ο χρόνος. Η έννοια του σοκ, αποκτά υπόσταση μόνον αν το σύστημα - στόχος δεν έχει χρόνο να προσαρμοστεί ανάλογα. Αν το σοκ - ο ίδιος τύπος σοκ - επαναλαμβάνεται, απλώς παύει να είναι σοκ.
Δεν είναι πλέον πληροφορία, γίνεται μια εκ των προτέρων δεδομένη κατάσταση, κάτι το γνωστό. Τι σημασία έχει αυτό στη περίπτωσή μας; Όλη τη σημασία του κόσμου - τα πάντα κυριολεκτικά!
Ας δούμε τι σημαίνει λοιπόν...
Στην Ελλάδα που γνωρίσαμε, το «κράτος πρόνοιας» ήταν πάντα μια ελαττωματική δομή· οι υπηρεσίες που υποθετικά παρείχε, ήταν ελλιπείς, πρόχειρες και προβληματικές. Και, επειδή έτσι ήταν πάντα το Ελληνικό κράτος, το κοινωνικό σύστημα είχε αναπτύξει τις δικές του λύσεις: ένα σύστημα παραπαιδείας - δεκανίκι στο ανάπηρο κρατικό σύστημα Παιδείας. Ένα σύστημα παρα-υγείας, συμπληρωματικό στο λειψό σύστημα Υγείας, με φακελάκια και ιδιωτικές παρεμβάσεις. Ένα σύστημα παρα-πρόνοιας, με την αγορά ακινήτων πχ να λειτουργεί σαν συνταξιοδοτικό («για τα γεράματα») αλλά και σαν εφαλτήριο για τα νέα ζευγάρια πχ.
Γενικά δηλαδή, ένα παρα-κράτος (όχι με την πολιτική έννοια του όρου)· το οποίο βεβαίως χρειαζόταν χρηματοδότηση, κι έτσι αναπτύχθηκε ακόμα περισσότερο η παρα-οικονομία.
Η αρχική δηλαδή αδυναμία του κρατικού μηχανισμού να εκπληρώσει το ρόλο του, κάτι που ανάγεται ίσως στις απαρχές του νεοελληνικού κράτους, είχε ένα σύνθετο αποτέλεσμα:
- Η κοινωνία φρόντισε να καλύψει τα κενά, με την ανάδυση δομών που κινούνταν στις παρυφές του κράτους και στα όρια της νομιμότητας (ή κι έξω από αυτά).
- Το δίκτυο των εναλλακτικών συστημάτων που δημιουργήθηκε, άρχισε να αυτο-αναπαράγεται συγκροτώντας σταδιακά και τη σχετική κουλτούρα που θα διευκόλυνε την επιβίωσή του. Έτσι, η ανικανότητα του Κράτους θεωρήθηκε δεδομένη κι άρα η στήριξη - με κάθε τρόπο - των εναλλακτικών λύσεων, έγινε απαραίτητη.
- Το ίδιο το Κράτος, προτίμησε να λειτουργεί σαν καταβόθρα των χρημάτων των πολιτών (πελατειακό κράτος) και δεν θεωρούσε απαραίτητο να καλύψει τα κενά του, μια και είχαν ήδη καλυφθεί αλλιώς. Απλώς, έκανε τα στραβά μάτια στην παρα-οικονομία.
Το Ελληνικό κράτος, από αδιάφορο και περιφρονητικό προς τους πολίτες του, γίνεται τώρα συστηματικός και σκληρός διώκτης τους. Η λέξη-κλειδί εδώ είναι το συστηματικός: είναι ακριβώς το σημείο αυτό που σηματοδοτεί το τέλος της περιόδου του σοκ και την απαρχή της ανάδυσης κατάλληλων δομών. Η αβεβαιότητα γίνεται βέβαιη - η κοινωνία θεωρεί πλέον το Κράτος απρόβλεπτο και κτηνώδες, επιβεβαιώνει εμπειρικά την άποψη αυτή, οπότε αναγκάζεται να προσαρμοστεί ανάλογα.
Η «καλή» όψη αυτής της εξέλιξης είναι οι εθελοντικές δομές που ξεπηδάνε εδώ κι εκεί , για να προσφέρουν κάποια ανακούφιση στα θύματα του μνημονίου. Η «κακή» όψη, αφορά πχ. την επέκταση της οργανωμένης φοροδιαφυγής που εμφανίζεται πλέον σε όλα τα επίπεδα οικονομικών συναλλαγών, την ξενοφοβία κλπ.
Η ουσία βρίσκεται στο εξής: η κοινωνία, αντιδρώντας στη συστηματική επίθεση που δέχεται από το Ελληνικό κράτος, προχωρά στην προφανή και λογική επιλογή· οργανώνεται εναντίον του εχθρού.
Τίποτε παράδοξο δεν υπάρχει σ' αυτό· κάθε κοινωνικό σύστημα που αντιμετωπίζει παρατεταμένη διαταραχή από το περιβάλλον του, οργανώνει εντός του υποσυστήματα για να διαχειριστεί το πρόβλημα. Το ξαναλέω: οργανώνεται απέναντι στο πρόβλημα. Η εντροπία, δηλαδή η αβεβαιότητα, καταστρέφει τα συστήματα ή τα πιέζει να οργανωθούν. Κι αφού οι Έλληνες πολίτες δεν μπορούν να μεταναστεύσουν στο σύνολό τους, κι ούτε είναι δυνατό να κλείσουμε το μαγαζί «Ελλάδα», το σύστημα «Ελληνική κοινωνία» δεν έχει άλλη λύση από το να επιδιώξει την επιβίωσή του.
Όπως ήδη αναφέραμε, η Ελληνική κοινωνία έχει ήδη εμπειρία από κάτι τέτοιο - το μόνο που χρειάζεται είναι να την ενεργοποιήσει. Κι απ' ό,τι φαίνεται, αυτό συμβαίνει ήδη: το Κράτος αντιμετωπίζεται σαν δύναμη κατοχής. Φαντάζομαι ότι μια τέτοια αντίληψη, θα χαροποιούσε εξαιρετικά πολλούς νεοφιλελεύθερους, μια και θα τους έδινε τη δυνατότητα να προωθήσουν την ιδέα των ιδιωτικοποιήσεων παντού. Μόνο που, κάτι τέτοιο ουδέποτε λειτούργησε στην Ελλάδα (ούτε κι αλλού εδώ που τα λέμε) και δεν υπάρχει κάποιος λόγος να θεωρήσουμε ότι θα επιτύχει τώρα.
Οπότε δυστυχώς, αυτό που μας μένει στο τέλος, είναι η αυτοοργάνωση μιας κοινωνίας απέναντι στις κρατικές δομές. Ίσως να 'ναι καλό - δε μπορώ να πω αν δεν δω τι θ' αναδυθεί. Ο ναζισμός/φασισμός είναι μια πιθανή εκδοχή, μια μετατροπή του κράτους σε κράτος-πατέρα δηλαδή. Η άμεση δημοκρατία, δεν φαίνεται πιθανή αυτή την ώρα.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, κάθε πορεία της Ελλάδας προς τον νεωτερισμό έχει ανακοπεί. Εκτός κι αν, η κυβέρνηση αυτή πέσει, όχι μόνο ως κόμματα ή πρόσωπα, αλλά - κυρίως - ως αντίληψη.
Υ.Γ. Για το Ευρωπαϊκό όραμα, ας μη μιλήσω καλύτερα: στα τάρταρα.
Σχόλια
Όταν το κράτος δεν έκανε σωστά τη δουλειά του η κοινωνία αναπλήρωνε. Με όλα τα παρά-....
Τώρα όμως το κράτος εκτελεί συστηματική πολιτική μετατροπής των κατοίκων σε δουλοπάροικους.
Η απάντηση της κοινωνίας μπορεί να είναι δύο ειδών:
Η μια δυνατότητα είναι να αντιδράσει πολιτικά. Με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει: εκλογή αντιμνημονιακής κυβέρνησης, οργανωμένη εξέγερση, ανατροπή του πολιτεύματος, φασιστικό-αυταρχικό καθεστώς κ.λ.π. κ.λ.π.
Η άλλη δυνατότητα που φαίνεται και η πιο πιθανή είναι μπροστά στο βάρος της επίθεσης τους κράτους και της ελεύθερης αγοράς η κοινωνία να αποσυρθεί: στο εξωτερικό με τη μετανάστευση, στην ύπαιθρο και στα χωριά όσοι έχουν πρόσβαση, στο εσωτερικό των πόλεων (γκέτο, ιδιωτικές κατοικίες) περιμένοντας τον από μηχανής θεό που ποτέ δεν θάρθει γιατί απλά δεν υπάρχει.