«Τι είν' η πατρίδα μας;», Νάσο Θεοδωρίδη;
Ο τρόπος της αντιμετώπισης των εννοιών «Έθνος» και «Πατρίδα», αποτελεί ίσως ένα από τα μεγαλύτερα φιάσκα όλων των εποχών. Κι εννοώ, στο επιστημονικό πλαίσιο· εξ αντανακλάσεως δε, και στο πολιτικό.
Η Αριστερά, είτε ορμώμενη από την κλασική μαρξιστική θεώρηση, είτε από επιστημονικές θέσεις, τείνει να λοιδορεί την έννοια του έθνους ή και της πατρίδας κάποτε.
Η μαρξιστική θέση, συμπυκνώνεται στο γνωστό απόσπασμα στο τέλος του «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος» των Μαρξ & Ένγκελς, « Οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα».
Βέβαια, η πλήρης φράση, είναι η εξής:
Δεν θα συνεχίσω εδώ την - με πολιτικούς όρους - αποδόμηση της στρεβλής αντίληψης για την πατρίδα, μια και ο ίδιος δεν είμαι καν μαρξιστής· ας το λύσουν οι μαρξιστές ως πολιτικό πρόβλημα που τους αφορά άμεσα.
Σημειώνω μόνο ότι, επιστημονικά μιλώντας, δεν μπορείς να αντιμετωπίζεις τον Μαρξ a la carte, την ώρα μάλιστα που ο ίδιος αποτελεί μια από τις εξέχουσες μορφές της Κοινωνιολογίας και προσπάθησε με πολύ μεγάλη επιτυχία να κατασκευάσει μια συνεκτική θεωρία.
Ας δούμε την επιστημονική προσέγγιση. Συμπυκνώνεται, στη φράση «η πατρίδα είναι μια κατασκευή» (και επίσης, ο ίδιος ισχυρισμός προβάλλεται και για το «έθνος», ακόμα και την «οικογένεια» κλπ. κλπ.).
Καμία αντίρρηση δεν σκοπεύω να προβάλω σ' αυτό τον ισχυρισμό. Αντίθετα, τον ενστερνίζομαι απόλυτα. Αλλά, δικαιούμαι να ρωτήσω: τι δεν είναι κατασκευή;
Μήπως η ανδρική μου υπόσταση, είναι αυτονόητη;
Μήπως η εικόνα του κόσμου που έχω δεν περιορίζεται από τις δυνατότητες των αισθητήριων οργάνων μου;
Μήπως η αντίληψη που έχω για τον κόσμο, δεν προσδιορίζεται από την κουλτούρα μέσα στην οποία αναδύθηκα;
Μήπως η επιστήμη, δεν είναι μέρος αυτής της κουλτούρας;
Μήπως οι επιστημονικές θεωρίες, δεν είναι παρά κατασκευές, που επιχειρούν να ερμηνεύσουν "ικανοποιητικά" το κόσμο; Αυτές τάχα δεν είναι προσωρινές κατασκευές που κάθε λίγο καταρρέουν για να αντικατασταθούν από νεώτερες (ερμηνείες) που ακολουθούν κι αυτές τον ίδιο δρόμο;
Όλα είναι κατασκευές.
Οποιοσδήποτε άλλος ισχυρισμός, δεν αντέχει στη βάσανο της λογικής εξέτασης. Δε λέω και τίποτε καινούργιο, διατυπώθηκαν από πολλούς - μεταξύ άλλων κι από τον Καντ ως ένα βαθμό - εδώ κι αιώνες.
Κανείς μας δεν ξέρει πώς θα ήταν ο ίδιος αν μεγάλωνε σε ένα περιβάλλον χωρίς συμβολική επικοινωνία. Ξέρουμε όμως, ότι μεγαλώσαμε σε ένα τέτοιο περιβάλλον - για την ακρίβεια δημιουργηθήκαμε από το περιβάλλον αυτό.
Δεν γεννηθήκαμε άνθρωποι. Δεν γεννηθήκαμε καν ατομικές υπάρξεις. Γεννηθήκαμε με την δυνατότητα να γίνουμε άνθρωποι, αλλά χρειάστηκε να παρέμβουν άνθρωποι για να υλοποιηθεί η δυνατότητα αυτή, κι έτσι να γίνουμε άτομα και «εγώ». Κι αυτά είναι γνωστά επίσης.
Και να 'μαστε λοιπόν, προϊόντα του κόσμου που ζούμε, αλλά κι εφευρέτες του επίσης. Επανεφευρίσκουμε συνεχώς τον κόσμο μας καθώς ζούμε μέσα σ' αυτόν. Και, μέσα από τη διαφορετικότητά μας, πιέζουμε - άθελά μας ίσως - και τους άλλους, που είναι σαν κι εμάς, να αλλάζουν κι αυτοί διαρκώς την οπτική τους. Δηλαδή, να κατασκευάζουν κι αυτοί, νέες ερμηνείες, νέες θεωρίες.
Δεν υπάρχει κάποιο προνομιακό σημείο παρατήρησης· κάπου ας πούμε όπου θα μπορούσαμε να σταθούμε κι από εκεί να δούμε πώς στ' αλήθεια είναι ο κόσμος. Βρισκόμαστε σε μια αέναη, άκρως δημιουργική αναζήτηση, μέχρι τη στιγμή του θανάτου μας.
Το θέμα είναι τεράστιο και δεν σκοπεύω να το εξαντλήσω εδώ. Ούτε και μπορώ εξάλλου. Αν είχα αυτή τη δυνατότητα, τότε θα είχα βρει αυτό το προνομιακό σημείο που προανέφερα, κι η Ιστορία θα τελείωνε. Έλα όμως, που συνεχίζεται η άτιμη :-)
Κατά συνέπεια, όσοι λένε ότι η πατρίδα μας είναι «μια κατασκευή», με τόσο απαξιωτικό τρόπο, είναι μάλλον ανόητοι - δεν βρίσκω ηπιότερο όρο. Αλλά, κάθε δομή, ιδέα, θεωρία, αν δεν δίδεται από τον Θεό, κι αν η ίδια η Επιστήμη δεν είναι ο Θεός, είναι αποτέλεσμα της (συνεχούς) εξέλιξης ενός υπερπερίπλοκου συστήματος, που ονομάζουμε «κοινωνία».
Δεν μου λέει κάτι λοιπόν η διαπίστωση ότι η «πατρίδα» είναι προϊόν μιας εξελικτικής πορείας κι ότι κάποια στιγμή αυτή η κατασκευή θα καταρρεύσει. Αυτό που ρωτάω όσους - νομίζοντας ότι κομίζουν γλαύκα στην Αθήνα - το διατυμπανίζουν περήφανοι, είναι:
Με τι προτείνετε να αντικατασταθεί; Με ποια νέα κατασκευή προτείνετε να αντικαταστήσουμε την προηγούμενη;
Και, εισπράττω σιωπή εξ αριστερών.
Εκ δεξιών, η απάντηση είναι σαφής: υπερεθνικές δομές με αυξημένες αρμοδιότητες, π.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση, ΔΝΤ, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, αλλά μαζί και "προοδευτικές" δομές, όπως WWF, Greenpeace (ναι, αυτή που δεν ξέρει κατά πού πέφτουν οι Σκουριές), Διεθνής Αμνηστία κλπ.
Βέβαια, όλα αυτά, σκοπίμως(;) παραγνωρίζουν το ζήτημα της Δημοκρατίας. Κι η Δημοκρατία (η αστική δημοκρατία), είναι ένα εξελικτικό επίτευγμα. Αλλά η δεξιά άποψη, ήδη έχει εξαπολύσει τις νέες θεωρίες της: «μετα-κοινοβουλευτισμός», διασταλτικές ερμηνείες και υποβάθμιση των εθνικών συνταγμάτων, ανοικτή συμμετοχή στις «αγορές» κλπ.
Η Αριστερά κοιτάει. Και παρουσιάζονται έτσι γελοία φαινόμενα, όπως αυτό των δηλώσεων του Νάσου Θεοδωρίδη περί «Καρντάκ» και άλλων...
Κι όμως. Αυτή την ώρα, η Δημοκρατία είναι το διακύβευμα. Η δυνατότητα δηλαδή των πολιτών να ελέγχουν τη ζωή τους. Και, ας με συγχωρήσουν κάποιοι εξ αριστερών (υποτίθεται) εκφραζόμενοι, η Δημοκρατία, έχει σαφή χωρικά χαρακτηριστικά. Αφορά δηλαδή μια πατρίδα και τη ζωή που καθένας χτίζει μέσα σ' αυτήν. Αν λοιπόν καταργήσουμε την «πατρίδα», την Δημοκρατία με τι προτείνετε να την αντικαταστήσουμε;
Να φανταστούμε ότι χτίζουμε τη ζωή μας σε μια no man's land; Εντάξει, αλλά πώς; Εξ αριστερών, σιγή (πλην ίσως της άποψης των τροτσκιστών).
Τέτοια λοιπόν, αντιεπιστημονική, πρόχειρη, αλλά και εκτός των πλαισίων του Μαρξισμού επίσης, μου φαίνεται η στάση του Νάσου Θεοδωρίδη.
Ανάμνηση:
Περνώντας εκπαίδευση στον ΛΥΒ (Λόχο Υποψήφιων Βαθμοφόρων), έχω αρχίσει τις χριστοπαναγίες για τα άσκοπα, ηλίθια κι εξοντωτικά καψόνια. Ο εκπαιδευτής με βγάζει στην αναφορά, ο διοικητής με στολίζει δημοσίως, ρίχνει την ποινή, και αργότερα, με καλεί να συζητήσουμε.
- «Τι πρόβλημα έχεις»;
- «Βαρέθηκα τα άσκοπα καψόνια. Αυτό δεν είναι εκπαίδευση - τι νόημα έχει»;
Γελάει ο «καραβανάς» και μου λέει:
- «Άμα γίνει πόλεμος, δεν περιμένει κανείς να πεθάνεις ούτε για πατρίδα, ούτε για σημαία. Περιμένει να μείνεις εκεί ανυποχώρητος για να υπερασπιστείς τον φίλο σου, που περάσατε πολλές ταλαιπωρίες μαζί και δεθήκατε παρέα».
Άσχετα αν τα ηλίθια καψόνια είναι ο καλύτερος τρόπος, ο «καραβανάς» είχε δίκιο. Αυτό είναι η πατρίδα μας, όσοι κι όσα αγαπούμε. Και ναι, κατασκευές - και λοιπόν; Αυτό δεν κάνει την αγάπη μας μικρότερη.
Ε, αυτή την απλή σοφία του καραβανά, εσύ, Νάσο Θεοδωρίδη, δεν την έχεις.
[1] Εδώ
Η Αριστερά, είτε ορμώμενη από την κλασική μαρξιστική θεώρηση, είτε από επιστημονικές θέσεις, τείνει να λοιδορεί την έννοια του έθνους ή και της πατρίδας κάποτε.
Η μαρξιστική θέση, συμπυκνώνεται στο γνωστό απόσπασμα στο τέλος του «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος» των Μαρξ & Ένγκελς, « Οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα».
Βέβαια, η πλήρης φράση, είναι η εξής:
Ακόμα κατηγορήθηκαν οι κομμουνιστές ότι θέλουν τάχα να καταργήσουν την πατρίδα, την εθνότητα. Οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα. Δεν μπορεί να τους πάρεις αυτό που δεν έχουν. Αφού, όμως, το προλεταριάτο πρέπει κατ' αρχήν να κατακτήσει την πολιτική εξουσία, να ανυψωθεί σε εθνική τάξη, να συγκροτηθεί το ίδιο σαν έθνος, είναι και το ίδιο ακόμα εθνικό, αν και σε καμιά περίπτωση με την έννοια που δίνει η αστική τάξη.[1]Δεν τίθεται λοιπόν θέμα ούτε από τους Μαρξ & Ένγκελς, στο βαθμό βέβαια που δεν μιλάμε για κάποια ...παγκόσμια επανάσταση.
Δεν θα συνεχίσω εδώ την - με πολιτικούς όρους - αποδόμηση της στρεβλής αντίληψης για την πατρίδα, μια και ο ίδιος δεν είμαι καν μαρξιστής· ας το λύσουν οι μαρξιστές ως πολιτικό πρόβλημα που τους αφορά άμεσα.
Σημειώνω μόνο ότι, επιστημονικά μιλώντας, δεν μπορείς να αντιμετωπίζεις τον Μαρξ a la carte, την ώρα μάλιστα που ο ίδιος αποτελεί μια από τις εξέχουσες μορφές της Κοινωνιολογίας και προσπάθησε με πολύ μεγάλη επιτυχία να κατασκευάσει μια συνεκτική θεωρία.
Ας δούμε την επιστημονική προσέγγιση. Συμπυκνώνεται, στη φράση «η πατρίδα είναι μια κατασκευή» (και επίσης, ο ίδιος ισχυρισμός προβάλλεται και για το «έθνος», ακόμα και την «οικογένεια» κλπ. κλπ.).
Καμία αντίρρηση δεν σκοπεύω να προβάλω σ' αυτό τον ισχυρισμό. Αντίθετα, τον ενστερνίζομαι απόλυτα. Αλλά, δικαιούμαι να ρωτήσω: τι δεν είναι κατασκευή;
Μήπως η ανδρική μου υπόσταση, είναι αυτονόητη;
Μήπως η εικόνα του κόσμου που έχω δεν περιορίζεται από τις δυνατότητες των αισθητήριων οργάνων μου;
Μήπως η αντίληψη που έχω για τον κόσμο, δεν προσδιορίζεται από την κουλτούρα μέσα στην οποία αναδύθηκα;
Μήπως η επιστήμη, δεν είναι μέρος αυτής της κουλτούρας;
Μήπως οι επιστημονικές θεωρίες, δεν είναι παρά κατασκευές, που επιχειρούν να ερμηνεύσουν "ικανοποιητικά" το κόσμο; Αυτές τάχα δεν είναι προσωρινές κατασκευές που κάθε λίγο καταρρέουν για να αντικατασταθούν από νεώτερες (ερμηνείες) που ακολουθούν κι αυτές τον ίδιο δρόμο;
Όλα είναι κατασκευές.
Οποιοσδήποτε άλλος ισχυρισμός, δεν αντέχει στη βάσανο της λογικής εξέτασης. Δε λέω και τίποτε καινούργιο, διατυπώθηκαν από πολλούς - μεταξύ άλλων κι από τον Καντ ως ένα βαθμό - εδώ κι αιώνες.
Κανείς μας δεν ξέρει πώς θα ήταν ο ίδιος αν μεγάλωνε σε ένα περιβάλλον χωρίς συμβολική επικοινωνία. Ξέρουμε όμως, ότι μεγαλώσαμε σε ένα τέτοιο περιβάλλον - για την ακρίβεια δημιουργηθήκαμε από το περιβάλλον αυτό.
Δεν γεννηθήκαμε άνθρωποι. Δεν γεννηθήκαμε καν ατομικές υπάρξεις. Γεννηθήκαμε με την δυνατότητα να γίνουμε άνθρωποι, αλλά χρειάστηκε να παρέμβουν άνθρωποι για να υλοποιηθεί η δυνατότητα αυτή, κι έτσι να γίνουμε άτομα και «εγώ». Κι αυτά είναι γνωστά επίσης.
Και να 'μαστε λοιπόν, προϊόντα του κόσμου που ζούμε, αλλά κι εφευρέτες του επίσης. Επανεφευρίσκουμε συνεχώς τον κόσμο μας καθώς ζούμε μέσα σ' αυτόν. Και, μέσα από τη διαφορετικότητά μας, πιέζουμε - άθελά μας ίσως - και τους άλλους, που είναι σαν κι εμάς, να αλλάζουν κι αυτοί διαρκώς την οπτική τους. Δηλαδή, να κατασκευάζουν κι αυτοί, νέες ερμηνείες, νέες θεωρίες.
Δεν υπάρχει κάποιο προνομιακό σημείο παρατήρησης· κάπου ας πούμε όπου θα μπορούσαμε να σταθούμε κι από εκεί να δούμε πώς στ' αλήθεια είναι ο κόσμος. Βρισκόμαστε σε μια αέναη, άκρως δημιουργική αναζήτηση, μέχρι τη στιγμή του θανάτου μας.
Το θέμα είναι τεράστιο και δεν σκοπεύω να το εξαντλήσω εδώ. Ούτε και μπορώ εξάλλου. Αν είχα αυτή τη δυνατότητα, τότε θα είχα βρει αυτό το προνομιακό σημείο που προανέφερα, κι η Ιστορία θα τελείωνε. Έλα όμως, που συνεχίζεται η άτιμη :-)
Κατά συνέπεια, όσοι λένε ότι η πατρίδα μας είναι «μια κατασκευή», με τόσο απαξιωτικό τρόπο, είναι μάλλον ανόητοι - δεν βρίσκω ηπιότερο όρο. Αλλά, κάθε δομή, ιδέα, θεωρία, αν δεν δίδεται από τον Θεό, κι αν η ίδια η Επιστήμη δεν είναι ο Θεός, είναι αποτέλεσμα της (συνεχούς) εξέλιξης ενός υπερπερίπλοκου συστήματος, που ονομάζουμε «κοινωνία».
Δεν μου λέει κάτι λοιπόν η διαπίστωση ότι η «πατρίδα» είναι προϊόν μιας εξελικτικής πορείας κι ότι κάποια στιγμή αυτή η κατασκευή θα καταρρεύσει. Αυτό που ρωτάω όσους - νομίζοντας ότι κομίζουν γλαύκα στην Αθήνα - το διατυμπανίζουν περήφανοι, είναι:
Με τι προτείνετε να αντικατασταθεί; Με ποια νέα κατασκευή προτείνετε να αντικαταστήσουμε την προηγούμενη;
Και, εισπράττω σιωπή εξ αριστερών.
Εκ δεξιών, η απάντηση είναι σαφής: υπερεθνικές δομές με αυξημένες αρμοδιότητες, π.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση, ΔΝΤ, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, αλλά μαζί και "προοδευτικές" δομές, όπως WWF, Greenpeace (ναι, αυτή που δεν ξέρει κατά πού πέφτουν οι Σκουριές), Διεθνής Αμνηστία κλπ.
Βέβαια, όλα αυτά, σκοπίμως(;) παραγνωρίζουν το ζήτημα της Δημοκρατίας. Κι η Δημοκρατία (η αστική δημοκρατία), είναι ένα εξελικτικό επίτευγμα. Αλλά η δεξιά άποψη, ήδη έχει εξαπολύσει τις νέες θεωρίες της: «μετα-κοινοβουλευτισμός», διασταλτικές ερμηνείες και υποβάθμιση των εθνικών συνταγμάτων, ανοικτή συμμετοχή στις «αγορές» κλπ.
Η Αριστερά κοιτάει. Και παρουσιάζονται έτσι γελοία φαινόμενα, όπως αυτό των δηλώσεων του Νάσου Θεοδωρίδη περί «Καρντάκ» και άλλων...
Κι όμως. Αυτή την ώρα, η Δημοκρατία είναι το διακύβευμα. Η δυνατότητα δηλαδή των πολιτών να ελέγχουν τη ζωή τους. Και, ας με συγχωρήσουν κάποιοι εξ αριστερών (υποτίθεται) εκφραζόμενοι, η Δημοκρατία, έχει σαφή χωρικά χαρακτηριστικά. Αφορά δηλαδή μια πατρίδα και τη ζωή που καθένας χτίζει μέσα σ' αυτήν. Αν λοιπόν καταργήσουμε την «πατρίδα», την Δημοκρατία με τι προτείνετε να την αντικαταστήσουμε;
Να φανταστούμε ότι χτίζουμε τη ζωή μας σε μια no man's land; Εντάξει, αλλά πώς; Εξ αριστερών, σιγή (πλην ίσως της άποψης των τροτσκιστών).
Τέτοια λοιπόν, αντιεπιστημονική, πρόχειρη, αλλά και εκτός των πλαισίων του Μαρξισμού επίσης, μου φαίνεται η στάση του Νάσου Θεοδωρίδη.
Ανάμνηση:
Περνώντας εκπαίδευση στον ΛΥΒ (Λόχο Υποψήφιων Βαθμοφόρων), έχω αρχίσει τις χριστοπαναγίες για τα άσκοπα, ηλίθια κι εξοντωτικά καψόνια. Ο εκπαιδευτής με βγάζει στην αναφορά, ο διοικητής με στολίζει δημοσίως, ρίχνει την ποινή, και αργότερα, με καλεί να συζητήσουμε.
- «Τι πρόβλημα έχεις»;
- «Βαρέθηκα τα άσκοπα καψόνια. Αυτό δεν είναι εκπαίδευση - τι νόημα έχει»;
Γελάει ο «καραβανάς» και μου λέει:
- «Άμα γίνει πόλεμος, δεν περιμένει κανείς να πεθάνεις ούτε για πατρίδα, ούτε για σημαία. Περιμένει να μείνεις εκεί ανυποχώρητος για να υπερασπιστείς τον φίλο σου, που περάσατε πολλές ταλαιπωρίες μαζί και δεθήκατε παρέα».
Άσχετα αν τα ηλίθια καψόνια είναι ο καλύτερος τρόπος, ο «καραβανάς» είχε δίκιο. Αυτό είναι η πατρίδα μας, όσοι κι όσα αγαπούμε. Και ναι, κατασκευές - και λοιπόν; Αυτό δεν κάνει την αγάπη μας μικρότερη.
Ε, αυτή την απλή σοφία του καραβανά, εσύ, Νάσο Θεοδωρίδη, δεν την έχεις.
[1] Εδώ
Σχόλια