Κόκκινες γραμμές και αντιπροσωπευτική δημοκρατία
Διάβασα το κείμενο με τίτλο "Ποιοι είμαστε", στο site που ονομάζεται Πραγματική Δημοκρατία.
Ομολογώ ότι δεν είδα κάτι άγνωστο, οι απόψεις αυτές είναι διαδεδομένες, αλλά πάντως ξαφνιάστηκα: δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι είναι τόσο διαδεδομένες. Και, δεν κρύβω ότι το χάρηκα...
Ένα απόσπασμα:
Η κυβέρνηση λέει καθαρά ότι δεν είναι έτσι - δηλώνει ότι δεν υπάρχουν "κόκκινες γραμμές" και έμπρακτα ξεκαθαρίζει ότι αυτά τα δικαιώματα είναι διαπραγματεύσιμα μπροστά στο "μέγιστο αγαθό της διάσωσης της χώρας". Γιατί - λέει - αν δεν υπάρχει χώρα, πως μπορεί να υπάρχουν δικαιώματα;
(Να σημειώσω εδώ ότι ο ΓΑΠ έχει πτυχίο Κοινωνιολογίας, γεγονός που αποτελεί ακαταμάχητο επιχείρημα υπέρ της απαξίωσης των πτυχίων στις Κοινωνικές Επιστήμες, δυστυχώς...).
Ας πιάσουμε το πράγμα από την αρχή: εν αρχή ήν η πόλις. Μια χωρικά προσδιορισμένη ολότητα, με ένα κοινωνικό σύστημα τα μέλη του οποίου είχαν συγκεκριμένα δικαιώματα - προνόμια σε σύγκριση με όσους δεν ήταν "πολίτες". Η πόλις, σιγά-σιγά (μιλάμε για τον Μεσαίωνα ε?) αυτονομήθηκε, δίνοντας έναν τριμέτωπο αγώνα, εναντίον των βασιλέων, των φεουδαρχών και της εκκλησίας. Ο θεσμός του πανεπιστημίου (universitas) αναδύεται σε σύμβολο της αυτονομίας της και συμβολικά αντικαθιστά τον καθεδρικό ναό της πόλης: συνακόλουθα, η λειτουργία αυτο-αναπαραγωγής της πόλης (οι συντεχνίες διδάσκουν την τέχνη τους σε νέους πολίτες) γίνεται βασικό κομμάτι της ύπαρξής της.
Για να μη τα πολυλογούμε, η ανάδυση του εθνικού κράτους έρχεται και καταλύει την αυτονομία των πόλεων. Αλλά, δεν μπορεί να διαγράψει τη μνήμη των προνομίων, πράγμα που οδηγεί στην αστική επανάσταση και στην ιδέα της "δημοκρατίας".
Βέβαια, το οικονομικό σύστημα που παράλληλα αναδύεται, εμπεριέχει αντιφάσεις που προκαλούν προβλήματα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, τρεις άνθρωποι γράφουν σχεδόν παράλληλα γύρω από αυτό: ο Κάρολος Ντίκενς περιγράφει τη φαινομενολογία του συστήματος, ο Ιούλιος Βερν την ενδεχομενικότητά του και βέβαια ο Καρλ Μαρξ την αυτοποιητική του λειτουργία. Η ίδια η ιδέα της "δημοκρατίας" κινδυνεύει - πολύ χαρακτηριστικά ο Τζακ Λόντον γράφει τη "Σιδερένια Φτέρνα", ενώ στη φεουδαρχική Ρωσία ξεσπά η επανάσταση των μπολσεβίκων (αφού έχει βέβαια προηγηθεί η Παρισινή Κομμούνα).
Ακολουθεί η κρίση του 29-30 και το New Deal, και, μετά και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (που έλυσε προσωρινά πολλά από τα προβλήματα του συστήματος) η ιδέα του "κοινωνικού κράτους".
Να τα ξαναδούμε όλα στα γρήγορα: το ερώτημα ήταν πάντα "ποιος ασκεί την εξουσία". Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ένα σύστημα διακυβέρνησης εγγενώς ανάπηρο, προσπαθεί να επιβιώσει μοιράζοντας προνόμια (όπως και όταν μπορεί) και καταλήγει στο κοινωνικό κράτος. Το καθεστώς δηλαδή, προσπαθεί να μην τεθεί το ερώτημα της αξιολόγησής του και χειραγωγεί (όσο μπορεί) το οικονομικό σύστημα, μπαλώνοντας τις ασυνέχειες που το τελευταίο δημιουργεί. Δημιουργείται έτσι μια δυναμική ισορροπία όπου το σύστημα διακυβέρνησης αναλαμβάνει το ρόλο του διαιτητή ανάμεσα στο οικονομικό σύστημα και στην κοινωνία ως όλον. Αυτή είναι η ιδέα του κοινωνικού κράτους: να διατηρήσει την αυτονομία του οικονομικού συστήματος και ταυτόχρονα να εκτονώσει την πίεση που ασκείται στην κοινωνία από το πρώτο. Ομολογουμένως, δύσκολη δουλειά.
Η στάση λοιπόν της κυβέρνησης του ΓΑΠ, δημιουργεί το εξής βαθύ πρόβλημα: αίρει την νομιμοποίηση του κοινωνικού κράτους χάριν "της χώρας". Αλλά, ο ΓΑΠ (with a mental GAP), ξεχνά ότι έτσι απονομιμοποιείται η ίδια η ιδέα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Το σύστημα διακυβέρνησης, αυτό ή όποιο άλλο, δεν είναι κάτι υπερβατικό: είναι ένα εργαλείο, και ειδικά στην περίπτωση του κοινωνικού κράτους αυτό είναι ξεκάθαρο. Ο GAP λοιπόν, δυναμιτίζει συστηματικά και ανεύθυνα όλο το κοινωνικό πλαίσιο - το ίδιο κάνουν κι όλοι οι νεοφιλελεύθεροι απανταχού.
Κάθε ευφυής άνθρωπος λοιπόν, ακόμα κι ενστικτωδώς, προσλαμβάνει την πολιτική αυτής της κυβέρνησης σαν κατάλυση της δημοκρατίας. Τι να κάνουμε, δεν ζούμε στην εποχή που το δικαίωμα στην ψήφο ήταν προνόμιο: τώρα είναι εκ των ων ουκ άνευ (αδιανόητη η αναίρεσή του) και η αποδοχή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, κρίνεται με μέτρο την επιτυχία στη διαχείριση του κοινωνικού κράτους. Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο (που δεν παράγει τίποτε και διστάζω να το χαρακτηρίσω μέρος του καπιταλισμού, αυστηρά μιλώντας), επιτίθεται στο κοινωνικό κράτος μέσω των κυβερνήσεων που πιέζει: μετατοπίζει το "επενδυτικό ρίσκο" (που κανονικά βαρύνει το ίδιο), μετατρέποντάς το σε πολιτικό ρίσκο δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων. Αλλά αυτό βέβαια, διαλύει τη δημοκρατία (που καταρχήν επέτρεψε την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου).
Άρα: το "δεν υπάρχουν κόκκινες γραμμές" που επικαλείται η κυβέρνηση του GAP, απειλεί όχι μόνο την ύπαρξή της, αλλά και την ύπαρξη του συστήματος που την ανέδειξε ως κυβέρνηση. Η δημοκρατία έχει το μειονέκτημα ότι δεν επιβάλλεται - πρέπει να είναι αποδεκτή. Και η στάση του GAP, κάνει την ιδέα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας απαράδεκτη και δημιουργεί την εικόνα ενός αποτυχημένου μοντέλου (αφού δεν υπερασπίζεται το κοινωνικό κράτος).
Όχι βέβαια πως δεν υπάρχουν άλλες λύσεις...
Ομολογώ ότι δεν είδα κάτι άγνωστο, οι απόψεις αυτές είναι διαδεδομένες, αλλά πάντως ξαφνιάστηκα: δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι είναι τόσο διαδεδομένες. Και, δεν κρύβω ότι το χάρηκα...
Ένα απόσπασμα:
Υπάρχουν βασικά δικαιώματα που πρέπει να προστατεύονται στην κοινωνία μας: το δικαίωμα στη στέγαση, την απασχόληση, τον πολιτισμό, την υγεία, την εκπαίδευση, την πολιτική συμμετοχή, την ελεύθερη προσωπική ανάπτυξη, τα δικαιώματα του καταναλωτή, το δικαίωμα για μια υγιή και ευτυχισμένη ζωή.Βέβαια, καμιά συγκεκριμένη επιχειρηματολογία δεν παρατίθεται, ως προς το γιατί αυτά τα δικαιώματα "πρέπει" να προστατεύονται. Υποθέτω ότι οι συντάκτες το θεωρούν προφανές - μια μορφή γενικής αλήθειας που ισχύει στη σύγχρονη εποχή. Είναι όμως έτσι;
Με τον τρόπο που λειτουργούν σήμερα η κυβέρνηση και το οικονομικό μας σύστημα αδυνατούν να αντιμετωπίσουν αυτές τις προτεραιότητες και αυτό αποτελεί πλέον εμπόδιο για την πρόοδο των ανθρώπων
Η κυβέρνηση λέει καθαρά ότι δεν είναι έτσι - δηλώνει ότι δεν υπάρχουν "κόκκινες γραμμές" και έμπρακτα ξεκαθαρίζει ότι αυτά τα δικαιώματα είναι διαπραγματεύσιμα μπροστά στο "μέγιστο αγαθό της διάσωσης της χώρας". Γιατί - λέει - αν δεν υπάρχει χώρα, πως μπορεί να υπάρχουν δικαιώματα;
(Να σημειώσω εδώ ότι ο ΓΑΠ έχει πτυχίο Κοινωνιολογίας, γεγονός που αποτελεί ακαταμάχητο επιχείρημα υπέρ της απαξίωσης των πτυχίων στις Κοινωνικές Επιστήμες, δυστυχώς...).
Ας πιάσουμε το πράγμα από την αρχή: εν αρχή ήν η πόλις. Μια χωρικά προσδιορισμένη ολότητα, με ένα κοινωνικό σύστημα τα μέλη του οποίου είχαν συγκεκριμένα δικαιώματα - προνόμια σε σύγκριση με όσους δεν ήταν "πολίτες". Η πόλις, σιγά-σιγά (μιλάμε για τον Μεσαίωνα ε?) αυτονομήθηκε, δίνοντας έναν τριμέτωπο αγώνα, εναντίον των βασιλέων, των φεουδαρχών και της εκκλησίας. Ο θεσμός του πανεπιστημίου (universitas) αναδύεται σε σύμβολο της αυτονομίας της και συμβολικά αντικαθιστά τον καθεδρικό ναό της πόλης: συνακόλουθα, η λειτουργία αυτο-αναπαραγωγής της πόλης (οι συντεχνίες διδάσκουν την τέχνη τους σε νέους πολίτες) γίνεται βασικό κομμάτι της ύπαρξής της.
Για να μη τα πολυλογούμε, η ανάδυση του εθνικού κράτους έρχεται και καταλύει την αυτονομία των πόλεων. Αλλά, δεν μπορεί να διαγράψει τη μνήμη των προνομίων, πράγμα που οδηγεί στην αστική επανάσταση και στην ιδέα της "δημοκρατίας".
Βέβαια, το οικονομικό σύστημα που παράλληλα αναδύεται, εμπεριέχει αντιφάσεις που προκαλούν προβλήματα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, τρεις άνθρωποι γράφουν σχεδόν παράλληλα γύρω από αυτό: ο Κάρολος Ντίκενς περιγράφει τη φαινομενολογία του συστήματος, ο Ιούλιος Βερν την ενδεχομενικότητά του και βέβαια ο Καρλ Μαρξ την αυτοποιητική του λειτουργία. Η ίδια η ιδέα της "δημοκρατίας" κινδυνεύει - πολύ χαρακτηριστικά ο Τζακ Λόντον γράφει τη "Σιδερένια Φτέρνα", ενώ στη φεουδαρχική Ρωσία ξεσπά η επανάσταση των μπολσεβίκων (αφού έχει βέβαια προηγηθεί η Παρισινή Κομμούνα).
Ακολουθεί η κρίση του 29-30 και το New Deal, και, μετά και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (που έλυσε προσωρινά πολλά από τα προβλήματα του συστήματος) η ιδέα του "κοινωνικού κράτους".
Να τα ξαναδούμε όλα στα γρήγορα: το ερώτημα ήταν πάντα "ποιος ασκεί την εξουσία". Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ένα σύστημα διακυβέρνησης εγγενώς ανάπηρο, προσπαθεί να επιβιώσει μοιράζοντας προνόμια (όπως και όταν μπορεί) και καταλήγει στο κοινωνικό κράτος. Το καθεστώς δηλαδή, προσπαθεί να μην τεθεί το ερώτημα της αξιολόγησής του και χειραγωγεί (όσο μπορεί) το οικονομικό σύστημα, μπαλώνοντας τις ασυνέχειες που το τελευταίο δημιουργεί. Δημιουργείται έτσι μια δυναμική ισορροπία όπου το σύστημα διακυβέρνησης αναλαμβάνει το ρόλο του διαιτητή ανάμεσα στο οικονομικό σύστημα και στην κοινωνία ως όλον. Αυτή είναι η ιδέα του κοινωνικού κράτους: να διατηρήσει την αυτονομία του οικονομικού συστήματος και ταυτόχρονα να εκτονώσει την πίεση που ασκείται στην κοινωνία από το πρώτο. Ομολογουμένως, δύσκολη δουλειά.
Η στάση λοιπόν της κυβέρνησης του ΓΑΠ, δημιουργεί το εξής βαθύ πρόβλημα: αίρει την νομιμοποίηση του κοινωνικού κράτους χάριν "της χώρας". Αλλά, ο ΓΑΠ (with a mental GAP), ξεχνά ότι έτσι απονομιμοποιείται η ίδια η ιδέα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Το σύστημα διακυβέρνησης, αυτό ή όποιο άλλο, δεν είναι κάτι υπερβατικό: είναι ένα εργαλείο, και ειδικά στην περίπτωση του κοινωνικού κράτους αυτό είναι ξεκάθαρο. Ο GAP λοιπόν, δυναμιτίζει συστηματικά και ανεύθυνα όλο το κοινωνικό πλαίσιο - το ίδιο κάνουν κι όλοι οι νεοφιλελεύθεροι απανταχού.
Κάθε ευφυής άνθρωπος λοιπόν, ακόμα κι ενστικτωδώς, προσλαμβάνει την πολιτική αυτής της κυβέρνησης σαν κατάλυση της δημοκρατίας. Τι να κάνουμε, δεν ζούμε στην εποχή που το δικαίωμα στην ψήφο ήταν προνόμιο: τώρα είναι εκ των ων ουκ άνευ (αδιανόητη η αναίρεσή του) και η αποδοχή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, κρίνεται με μέτρο την επιτυχία στη διαχείριση του κοινωνικού κράτους. Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο (που δεν παράγει τίποτε και διστάζω να το χαρακτηρίσω μέρος του καπιταλισμού, αυστηρά μιλώντας), επιτίθεται στο κοινωνικό κράτος μέσω των κυβερνήσεων που πιέζει: μετατοπίζει το "επενδυτικό ρίσκο" (που κανονικά βαρύνει το ίδιο), μετατρέποντάς το σε πολιτικό ρίσκο δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων. Αλλά αυτό βέβαια, διαλύει τη δημοκρατία (που καταρχήν επέτρεψε την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου).
Άρα: το "δεν υπάρχουν κόκκινες γραμμές" που επικαλείται η κυβέρνηση του GAP, απειλεί όχι μόνο την ύπαρξή της, αλλά και την ύπαρξη του συστήματος που την ανέδειξε ως κυβέρνηση. Η δημοκρατία έχει το μειονέκτημα ότι δεν επιβάλλεται - πρέπει να είναι αποδεκτή. Και η στάση του GAP, κάνει την ιδέα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας απαράδεκτη και δημιουργεί την εικόνα ενός αποτυχημένου μοντέλου (αφού δεν υπερασπίζεται το κοινωνικό κράτος).
Όχι βέβαια πως δεν υπάρχουν άλλες λύσεις...
Σχόλια
Εάν σκοτώσω βιολογικά κάποιον με πάνε φυλακή.
Εάν σκοτώσω οικονομικά κάποιον τι μου κάνουν;
Δεν μπορείς να έχεις βιολογική ελευθερία και οικονομική ασυδοσία.Οι αγορές δεν είναι "ελεύθερες" αλλά ασύδοτες.
Επιπλέον, δεν μπορεί να υπάρχει οικονομικός συντονισμός αν δεν προϋπάρχει πολιτικός συντονισμός, πράγμα που δείχνει πόσο κακή ιδέα ήταν εξαρχής η ευρωζώνη.
Όσο για τις αγορές, μπορούν να είναι το "πεδίο δοκιμής" διαφόρων ιδεών, προϊόντων κλπ., αλλά η οικονομία είναι ο χώρος της πολιτικής - όχι των αγορών.