Χρόνος & Κρίση

Ναι, καλά, αναμφίβολα θα 'θελα να γράψω κάτι εξαιρετικά μακροσκελές και βαθυστόχαστο, που θα λεγόταν ας πούμε "Είναι και Χρόνος", αλλά πρόλαβε και το 'γραψε κάποιος άλλος (άκου θράσος που έχουν μερικοί!!!) οπότε ξέμεινα με κάτι υπόλοιπα.... Ή κάτι πιο γενικό, με τίτλο...  ...μμμμ - για να δούμε..., "Κριτική του καθαρού Λόγου" ας πούμε, αλλά πάλι κάποιος ξεφύτρωσε και μου στέρησε τη δόξα... Τελοσπάντων, πορευόμαστε με ό,τι έχουμε...

Πέρα όμως από την πλάκα:

Αυτό που με τρομάζει στις μέρες που ζούμε, δεν είναι η οικονομική κρίση, ούτε η πολιτική, ούτε η κρίση αξιών κοκ. Ο πανικός μου δημιουργείται από το πρόβλημα του χρόνου. Να εξηγήσω τι εννοώ, μη κατηγορηθώ ότι το ρίχνω στα βαθυστόχαστα.

Η ίδια η ιδέα του χρόνου, ως ανεξάρτητη μεταβλητή από κάποιον παρατηρητή, μου φαίνεται τελείως παράλογη. Δηλαδή, αυτή η γραμμικότητα που "υπάρχει" στον χρόνο, θεωρώ ότι είναι μια κατασκευή. Πολύ σημαντική, πολύ πρακτική (γενικά μιλώντας αλλά όχι πάντα). Το "ποτάμι του χρόνου" είναι ένα νοητικό πλαίσιο που επιτρέπει την τακτοποίηση της εμπειρίας.

Το παρελθόν είναι πάντα απροσπέλαστο (σκεφτείτε ωστόσο πως, όταν βλέπουμε τον ήλιο ή τ' αστέρια, βλέπουμε το "παρελθόν" τους). Σε ό,τι αφορά τους παρατηρητές πάντως, το παρελθόν συμβολίζει τη γνώση. Η προηγούμενη εμπειρία έχει τακτοποιηθεί, έχει ταξινομηθεί, έχει δηλαδή νοηματοδοτηθεί. Βεβαίως, βρίσκεται σε μια κυκλική διεργασία συνεχούς ανασυγκρότησης - το νόημα δεν αποτελεί μια σταθερά σε οποιαδήποτε εκδοχή του, αλλά μια μεταβλητή που συνδέεται με την εμπειρία και την κάνει να είναι. (Μμμμ, πως το λέμε αυτό απλούστερα;). Δηλαδή βιώνεις κάτι και ταυτοχρόνως το βίωμα αποκτά νόημα. Αν δεν συμβεί αυτό, τότε δεν υπάρχει νόημα, δεν υπάρχει σημασία στο γεγονός, δεν γίνεται εμπειρία: οι εκατοντάδες ή χιλιάδες άνθρωποι που σκοντάφτουμε πάνω τους κάθε μέρα στο δρόμο, προφανώς δεν καταγράφονται στο σύνολό τους.

Εδώ βέβαια, μιλάμε για ένα συγκεκριμένο τύπο παρατηρητή: αυτόν που έχει αυτοαναφορικότητα, αυτοσυνείδηση, που προσλαμβάνει τον εαυτό του σαν μια ολότητα, διακριτή από ο,τιδήποτε άλλο. Μιλάμε για εμάς.

Όσο για το "μέλλον", αυτό κι αν είναι απροσπέλαστο... Κι όμως, το μέλλον είναι εξίσου σημαντικό για τον παρατηρητή: περιγράφει τις προσδοκίες του. Το μέλλον είναι το που πιστεύουμε ότι θα πάνε τα πράγματα και δρούμε ανάλογα με αυτή την πίστη (δεν βρίσκω ακριβέστερη λέξη από την "πίστη"). Δηλαδή, αν το μέλλον που προβλέπουμε μας βολεύει, συνεχίζουμε τη δράση μας όπως είναι, αλλιώς την τροποποιούμε ώστε να δεσμεύσουμε το μέλλον στα πλαίσια των προσδοκιών μας.
(Το γεγονός ότι ποτέ το μέλλον δεν εμφανίζεται όπως το προβλέπαμε, το αφήνω στην άκρη: γινόμαστε ό,τι γινόμαστε, στην προσπάθειά μας να γίνουμε ό,τι θέλουμε να γίνουμε).

Ανακεφαλαιώνοντας: ζούμε, βιώνουμε, δρούμε πάντα εδώ-και-τώρα. Επιλέγουμε τη δράση μας στοχεύοντας σε ένα εκεί-και-τότε (μέλλον), στηριγμένοι στην εμπειρία μας (παρελθόν). Και, εμείς οι ίδιοι, συνδέουμε τις εμπειρίες μας με γραμμές νοήματος - κι έτσι αναδύεται η ιδέα του χρόνου.

Να το ...ζωγραφίσω:

(συγγνώμη για τ' αγγλικά στο σχήμα, αλλά έτσι το έκανα αρχικά για κάποιο άρθρο, μη το μεταφράσω γιατί βαριέμαι...)

Αν η ουσία δεν έγινε κατανοητή ακόμα, να το πω στα ίσα: το μέλλον, είναι ζωτικό γιατί καθορίζει το πως δρούμε εδώ-και-τώρα.

Άρα, φτάνουμε σ' αυτό που με φοβίζει:

Ποτέ πριν, δεν έχω βιώσει μια τόσο εκτεταμένη, διάχυτη αδυναμία να σχεδιαστεί κάποιο μέλλον. Ούτε εγώ, ούτε το κοινωνικό μου περιβάλλον δείχνει να σχεδιάζει με στόχους που μπορεί να εκτείνονται πέρα από ένα μήνα (και πολύ λέω νομίζω). Κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να συμβεί αύριο - κι αυτό είναι κυριολεξία. Δηλαδή, η μνήμη μας, το παρελθόν μας δεν μας βοηθάει να πλέξουμε ένα νοηματικό δίχτυ ας πούμε, που θα συμπεριλάβει την εμπειρία μας αλλά και τις προσδοκίες μας και θα μας οδηγήσει να δράσουμε εδώ-και-τώρα. Σαν συνέπεια, έχουμε περιπέσει σε ένα καθεστώς αδράνειας. Αυτό είναι που με πανικοβάλλει. Όχι η αδράνεια καθεαυτή - "per se" που λέμε άμα κάνουμε τους καμπόσους ;-) - η αδράνεια θα μπορούσε να είναι μια προσωρινή επιλογή με συγκεκριμένο νόημα,  αλλά η αδυναμία επιλογής.

Και το φαινόμενο είναι μάλλον γενικότερο: και η κυβέρνηση, και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση - όπως τουλάχιστον εκδηλώνεται ως σύστημα διακυβέρνησης, βρίσκονται στην ίδια κατάσταση. Κανείς δεν σχεδιάζει μέλλον  - απλώς προσπαθούν να ξεφύγουν από το εδώ-και-τώρα, αλλά χωρίς κανένα συγκεκριμένο εκεί-και-τότε: δεν θέλουμε αυτό που ζούμε (τρελοί είμαστε?) αλλά δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε ρεαλιστικές προσδοκίες.

Κι αυτό είναι που με πανικοβάλλει... Ναι ξέρω, ξέρω, αυτό το λένε "κατάθλιψη". Και τι να κάνω, να πάω στον ψυχίατρο; Δεν είναι κακή ιδέα, αλλά μου θυμίζει λίγο την προοπτική της επιμήκυνσης του χρέους. Το πρόβλημα που βλέπω (νομίζω πως) είναι πραγματικό. Νομίζω δηλαδή ότι σωστά ερμηνεύω αυτό που βλέπω γύρω μου.

Δε ξέρω πόσο θα κρατήσει. Ούτε το πως θα βγει. Ο φασισμός βρίσκεται προ των πυλών και κάποιοι σωτήρες πιθανόν να φτιασιδώνονται ήδη για τη δημόσια εμφάνισή τους. Εν τω μεταξύ, ο Loverδος, λέει τα δικά του, κι ο Γιωργάκης κοιτάζει σαν παγιδευμένος λαγός...

Υ.Γ.: Με μια κουβέντα: ο χρόνος έχει παγώσει και μας παγιδεύει σαν έντομα στο κεχριμπάρι.